શું સ્ત્રીઓ આટલું વાંચ્યા પછી પણ “ચાણક્ય”ને આદર્શ માનશે?

ચાણક્યના સ્ત્રી વિષયક વિચારો જાણવા જેવા છે. જે સ્ત્રીઓ ચાણક્યને આદર્શ માનતી હોય તેમણે ચાણક્યના આ વિચારો સાથે સહમત થવું જોઈએ કે નહિ? આ એક વિચારણીય બાબત છે. ચાણક્યનું સમસ્ત શિક્ષણ જે તે સમયના ધર્મગ્રંથોને આધારે થયેલ હતું; માટે તેમની વિચાર સરણી પણ એવી હોય તે સ્વાભાવિક છે.

पत्युराज्ञां विना नारी उपोष्य व्रतचारिणी ।।
आयुष्यं हरते भर्तुः सा नारी नरकं व्रजेत।।९।।

અર્થાત:― “પતિની આજ્ઞા વગર જે સ્ત્રી ઉપવાસ કરે છે , તે પોતાના પતિના આયુષ્યને વધારવાની જગ્યાએ ઘટાડે છે . તે સ્ત્રીને ખૂબ દુઃખ ભોગવવાં પડે છે અને મૃત્યુ પછી તે નરકમાં સ્થાન પામે છે .” // ૯ //

સ્ત્રીએ ઉપવાસ અને વ્રત પણ પતિની આજ્ઞા લઈને જ કરવાં એવો પુરુષમત !

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.187, સતરમો અધ્યાય, ૯મો શ્લોક]

• 

न दानैः शुध्यते नारी नोपवासशतैरपि ।।
न तीर्थसेवया तद्वद् भर्तुः पादोदकैर्यथा।।१०।।

અર્થાત:― “અનેક પ્રકારના દાન કરવા છતાંય સ્ત્રી પવિત્ર નથી થઈ શકતી એટલે કે મોક્ષ મેળવી શકતી નથી . અનેક ઉપવાસ કરવા છતાંય તે શુદ્ધ નથી હોતી, યાત્રાધામોની યાત્રા કરવા છતાંય તે શુદ્ધ નથી હોતી, માત્ર પતિનાં ચરણોમાં રહી સેવા કરનાર સ્ત્રી જ શુદ્ધ હોઈ શકે છે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે .” // ૧૦ //

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.187, સતરમો અધ્યાય, ૧૦મો શ્લોક]

जल्पन्ति सार्धमन्येन पश्यन्त्यन्यं सविभ्रमाः ।
हृदये चिन्तयन्त्यन्यं न स्त्रीणामेकतो रतिः।।२ ।।

અર્થાત:― “સ્ત્રીઓને કોઈ વ્યક્તિ સાથે પ્રેમ નથી હોતો . તે વાતચીત કોઈ વ્યક્તિ સાથે કરતી હોય છે, પણ હાવભાવપૂર્વક જુએ છે કોઈ બીજાને અને મનમાં રટણ તો કોઈ ત્રીજી જ વ્યક્તિના નામનું ચાલતું હોય છે. આ જ તેમનો સ્વભાવ છે. જે વ્યક્તિ એવું માને છે કે કોઈ સ્ત્રી તેને પ્રેમ કરે છે, તો તે વ્યક્તિ મુર્ખ છે .” // ૨ //

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.173, સતરમો અધ્યાય, 2જો શ્લોક]

यो मोहान्मन्यते मूढो रक्तेयं मयि कामिनी ।
स तस्य वशगो भूत्वा नृत्येत् क्रीडा-शकुन्तवत्।।३ ।।

અર્થાત:― “જે પુરુષ એવું માનવાની મૂર્ખતા કરે છે કે આ સુંદર સ્ત્રી માત્ર મને જ પ્રેમ કરે છે, તે કઠપૂતળીના મોરલાની જેમ એની આંગળીએ નાચતો રહે છે .” // ૩ //

સ્ત્રી ચતુરાઈપૂર્વક પુરુષના મનમાં વિશ્વાસ ઉત્પન્ન કરે છે કે પોતે તેના પ્રેમમાં છે. તે માત્ર તેના ઇશારે જ નાચતો રહે છે. તેનું સ્વમાન તો તે ગુમાવી જ બેસે છે, પણ ધનસંપત્તિનોય નાશ થાય છે.

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.173, સતરમો અધ્યાય, 3જો શ્લોક]

विनयं राजपुत्रेभ्यः पण्डितेभ्यः सुभाषितम् ।
अनृतं द्यूतकारेभ्यः स्त्रीभ्यः शिक्षेत् कैतवम्।।१६ ।।

અર્થાત:― “વ્યક્તિ દરેક જગ્યાએથી કંઈક તો શીખે જ છે. રાજપુત્રો પાસેથી નમ્રતા, વિદ્વાનો પાસેથી સુવચનો, જુગારીઓ પાસેથી જૂઠું બોલતાં અને સ્ત્રીઓ પાસેથી છળ કરતાં શીખવું જોઈએ. દરેક પાસે કંઈ ને કંઈ શીખવા જેવું હોય છે.” //૧૬//

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.143, બારમો અધ્યાય, 16મો શ્લોક]

स्त्रीणां द्विगुण आहारो बुद्धिस्तासां चतुर्गुणा ।
साहसं षड्गुणं चैव कामोऽष्टगुण उच्यते।।

અર્થાત:― “પુરુષો કરતાં સ્ત્રીઓનું ભોજન બમણું, અક્કલ ચાર ગણી, સાહસિક વૃત્તિ છ ગણી અને કામેચ્છા આઠ ગણી હોય છે.” // ૧૭ //

[સંપૂર્ણ ચાણક્ય નીતિ, પૃ.13, પ્રથમ અધ્યાય, 17મો શ્લોક]

✍️ અભિગમ મૌર્ય